Lần đầu trong bệnh viện quân đội, nơi tôi được đưa vào điều trị ngay sau khi bị bắt vào năm 1967
Tôi đã gặp Tướng Võ Nguyên Giáp hai lần. Nhưng Tướng Giáp, Bộ trưởng Quốc phòng, là người duy nhất tôi đã nhận ra.
Đó là chuyến đi đến Hà Nội để luận bàn vấn đề POW/MIA (tù binh chiến tranh và lính Mỹ mất tích) và thường nhật hóa quan hệ giữa hai nước.
Tôi đã yêu cầu Ngoại trưởng Nguyễn Cơ Thạch lúc đó và Thứ trưởng Lê Mai xếp đặt cho tôi một cuộc phỏng vấn nhanh vị chỉ huy huyền thoại của Quân đội dân chúng Việt Nam.
Ngẫm lại những sự kiện lịch sử, mới thấy trong đó ông ấy đóng vai trò then chốt, còn tôi thì chỉ một vai nhỏ.
Hai chính khách chuyện trò về quan hệ làm ăn giữa hai nước. Nhưng ông đã trả lời hầu hết những câu hỏi của tôi một cách ngắn gọn, rồi khoác tay, tỏ ý không quan tâm. Thượng nghị sĩ John McCain, cựu ứng viên tổng thống của đảng Cộng hòa năm 2008. Nhưng bất luận ý nghĩa nó là gì, tôi vẫn đánh giá cao tình cảm của ông.
Tôi đoán chừng ông ấy sẽ tạo thời cơ để tôi thỏa mãn sự tò mò về thắng lợi của ông. Tôi muốn nghe Tướng Giáp biểu đạt trận đánh dài gần 2 tháng để có thể hiểu bằng cách nào lực lượng của ông đã gây sốc cho người Pháp bởi một kỳ công hầu như không thể xảy ra. Tôi muốn chúng tôi cư xử như hai sĩ quan quân đội về hưu.
Và khi tôi sắp bước ra thì ông nắm lấy cánh tay tôi, khẽ nói: “Ông là một quân thù danh dự”. Mỉm cười, nhỏ nhẹ, đứng tuổi nhưng nhanh nhẹn trong bộ com-lê màu xám thắt cà vạt, trông ông khác hẳn một danh tướng vùng vẫy dọc ngang trong thời chiến. Tôi nhớ một số cán bộ rà cấp cao cùng với lính bảo vệ và những người thẩm vấn mà tôi nhìn thấy mỗi ngày.
Sau vài câu hỏi về những vấn đề khác, chúng tôi đứng dậy, bắt tay nhau. Cả hai chúng tôi siết chặt vai nhau như thể chúng tôi là những người bạn gặp lại hơn là cựu thù.
Có lẽ ông ấy chỉ muốn làm tôi vui lòng. Tôi nhớ, sau khi từ Việt Nam trở về nước năm 1973, tôi đã đọc mọi thứ tôi có được về hai cuộc chiến của Pháp và Mỹ ở Việt Nam, bắt đầu với cuốn Hell in a Very Small Place (tạm dịch: Địa ngục ở một vùng đất nhỏ) của Bernard Fall, một công trình nghiên cứu kinh điển về cuộc vây hãm Điện Biên Phủ năm 1954, nơi quyền lực thực dân Pháp đã kết thúc và tài năng quân sự Võ Nguyên Giáp lần đầu tiên trở nên hiển nhiên đối với thế giới.
Tôi không biết có phải ông muốn nói điều đó như để so sánh tôi với những kẻ thù khác của Việt Nam không. Ảnh: Reuters Ngày tiếp theo tôi được đưa vào một phòng tiếp khách lớn do người Pháp xây dựng trước đây, nơi vị tướng đang chờ. Ông ấy nói: Đó là bít tất chuyện quá cố, còn giờ ông và tôi nên bàn luận về mai sau, nơi chúng ta không phải là quân thù mà là bạn.
Tôi hy vọng cuộc thảo luận của chúng tôi sẽ tập kết vào vai trò lịch sử của ông ấy. Lần gặp thứ hai của chúng tôi là vào đầu những năm 1990. Ông ấy lưu lại chỉ giây phút, nhìn tôi châm bẩm rồi đi ra mà không nói một lời. Tướng Giáp chào hỏi tôi thân tình, ngay bên dưới bức tượng chủ toạ Hồ Chí Minh.
Và chúng tôi đã làm như vậy.
