Ruộng mùa này đang để ải, bên lề cỏ hoa đồng nội vẫn trổ bông tím biếc khiến bước chân người khách từ phố thị thêm ngỡ ngàng để rồi cứ đi tiếp mãi như đang bị hút hồn bởi vẻ hoang vu, mộc mạc
Quán xá ở đây là những căn nhà bé nhỏ nép dưới lùm cây, không bị nhịp sống thương trường lấy đi nếp sinh hoạt bình dị quê kệch. Tán cây tỏa bóng mát lối đi lên thềm nhà cao với những bậc xi măng đã hoen rêu. Dọc theo con đường ấy tôi bắt gặp ngòi Thia hoang dại. Tôi chũm lục trong trí tưởng một ngôi nhà xưa cũ, tên một người con gái gắn với loài hoa mọc bên thềm nhà.
Nhưng, chỉ qua một quèn sông phù sa đặc sánh, nước đã lặng. Mười năm có phải là chỉ mới bữa qua đâu mà đất ngoại ô vẫn bình yên thế? thành thị còn rất trẻ nhưng ngoại ô chưa kịp già đi trong tâm trí mỗi người. Lặng đến tơ tưởng, như muốn thay tên, đổi họ, cố giấu đi dĩ vãng trên thượng nguồn hiểm ác mà làm thân với bờ bãi trung du.
Người dân ở đây không cần ngược ra phố, không bị cái ầm ĩ của cầu cảng làm thay đổi, chính bến sông này là nơi giao dịch, đổi trác đặc biệt nhất. Có nhẽ sẽ chẳng có ở đâu sự mộc mạc đến từ một nhịp sống chậm dãi và hiền hòa như chốn này.
Ảnh minh họa. Con đường nhỏ xuống đến khu phố nhỏ mươi hàng quán. Con đường độc nhất ấy được định danh bằng một tấm bảng gỗ viết sơn trắng. Thật lạ, ở đâu có ruộng là ở đó có sự ấm êm lạ lùng của một đời sống nông nghiệp, một sinh khí làng quê hồn hậu. Đứng từ chiếc cầu bê tông trên ngòi nhìn xuống cả một dải đồi chợt gợi cho ta nghĩ tới cái mạch sống, nếp nghĩ của tổ tiên xưa mạch lạc như đường nét phong thủy.
Thời kì như ngừng trôi, lặng đọng ngoài cầu ngòi Thia, ngoài bến Bún để mảnh đất này lặng lẽ xanh tươi như một chốn "đào hoa nguyên kí" không có tuổi.
Nhưng, chỉ dăm bước chân lại đã thấy chàng trai trẻ đang loay hoay sửa chiếc lồng bẫy lên đồi bẫy chim rừng. Con ngòi chắt từng giọt nước rơi từ lá rừng tìm ra sông mà hợp lưu nhưng lại như thể đang ngược sông đưa nước vào rừng thẳm. Sông chưa rời phố, rừng vẫn hẹn sông, trăm thứ hoa trái xuống thuyền về xuôi, nết ăn ở của người đường ngược xuôi bến đò lên làm sang phố mới. Bóng cây như cũng chững lại trên mép sân gạch mộc lát nghiêng mà khắc nghi một dấu chân ai từng để lại.
Bên ngoài là cửa hàng, bên trong vẫn là vườn cây ao cá, tiếng lợn dụi mõm trong chuồng, đàn gà mải kiếm mồi nhao ra bề ngoài đường nhựa.
Qua ngòi Thia là đò bến Bún, bến sông thượng cổ và quan trọng nhất đã góp phần giữ lại cho ngoại ô nếp sống cổ truyền. Vào phố chợ chợt gặp bác thợ già đang hùi hụi đóng thuyền. Trăm thứ lâm sản đã xuống bến về xuôi, lại có bao thứ hàng hóa, bao thợ thuyền, doanh nhân ngược bến lên đây sinh sống.
Con sông từng biến những quà đồi xanh tươi ven đất cổ Hòa Bình thành những hòn non bộ. Nắng cuối thu êm đềm lọt qua kẽ lá điểm những chấm sáng trên thềm nhà yên lặng. Có điều gì đó rất xa, lại như chưa hề đổi thay. Con đường nhựa bé nhỏ men theo đồi vắng đã có những thửa ruộng xinh xinh vỗ về ấm áp.
Người con gái ấy đã xuống thuyền theo chồng về dưới dưới xuôi từ ngày ấy.
Nhưng, có nhẽ quờ đã chìm vào lãng quên. Con sông hung hãn trong tùy bút Nguyễn Tuân đã từng a dua với Thủy Tinh dâng nước lên núi Tản. Dòng nước hiền hòa bé nhỏ được bản mường gìn giữ vẫn nguyên dòng xanh trong mà không bọ vùi lấp bởi cái ngẫu nhiên của thành thị hóa. Từ đây nhìn xuống, dòng sông thoáng hiện rồi ngại ngùng xuôi về phía Trung Hà nhưng vẫn không quên gửi lại vị gió mát lành cho vườn tược, đồi rừng để lại một dư âm văn hóa đa tầng của đất Yên Mông này.
Tôi được nghe kể: Xưa, ngoại ô là một xã nằm men bờ sông Đà. Chính sự hoang sơ, vắng lặng đã thành một phép thanh lọc những thói đời chợ búa. Và để rồi, ai chợt nao lòng nhớ quê hương thì vẫn còn đấy một lối đi về…. Mỗi con ngòi, dòng suối là một chứng tích cho sự sinh thành văn hóa lấy xử sự với thiên nhiên mà tạo dựng cái ăn, cái mặc, dựng nhà, lập làng của người Việt xưa.
